Column | ‘Door mijn faalangst is nooit iets goed genoeg’

Faalangst: Voor mij betekent het dat ik alles wat ik maak of schrijf tientallen keren nalees, omdat ik ervan overtuigd ben dat er toch iets niet aan klopt waardoor ik zou kunnen falen. Maar wat is faalangst nu precies en wat kan iemand met faalangst doen om er minder last van te hebben? Voor een persoonlijke column op InDeSpiegel.nl ging ik hiervoor in gesprek met pedagoog en ervaringsdeskundige Ingeborg Dijkstra (50).

Al vanaf het begin van mijn journalistieke carrière, kamp ik met faalangst. De journalistiek is immers een competitieve wereld, vooral voor de journalisten die als freelancer aan de slag gaan. Voor mijn gevoel moet je altijd presteren, anders vraagt een opdrachtgever je niet voor een tweede keer. En juist die druk zorgt ervoor dat ik alleen al van het idee van falen het benauwd krijg.

De angst om te falen

Maar wat is faalangst nu precies? Volgens pedagoog Ingeborg Dijkstra is het letterlijk ‘de angst om te falen’: ‘Je kunt dat zelfs enigszins nuanceren en een onderscheid maken tussen positieve faalangst, dat je ook ‘gezonde spanning’ zou kunnen noemen en juist een extra boost geeft, waardoor je beter kunt presteren, en negatieve faalangst, waarbij je het liefst wilt wegrennen of helemaal blokkeert. Meestal bedoelen we de laatste vorm, negatieve faalangst, wat in de volksmond dus gewoon faalangst genoemd wordt.’

‘Soms wordt faalangst ook onderverdeeld in motorische faalangst, sociale faalangst en cognitieve faalangst. Bij cognitieve faalangst heb je dan bijvoorbeeld de angst om te falen bij het schrijven van een artikel, het maken van een toets of bijvoorbeeld het houden van een presentatie’, legt Dijkstra verder uit. Als ik naar mijn angsten kijk en waar ze vooral naar voren komen, kan ik vrij zeker zeggen dat bij mij cognitieve faalangst past. Op het moment dat iemand iets moet doen wat zijn of haar faalangst aanwakkert, kan die persoon volgens Dijkstra te maken krijgen met een versnelde hartslag en ademhaling, trillingen, duizelig worden en black-outs.

Als ik het moment terughaal waarbij ik voor de vierde keer een tentamen moest herkansen, en dat dus mijn laatste kans was, dan had ik vrijwel alle bovengenoemde kenmerken. Ik zat daar met een hartslag van 100 naast het lokaal te wachten, proberend rustig te worden terwijl ik de stof maar herhaalde en herhaalde. Een black-out had ik niet, maar ik was er wel heel erg bang voor. Dat was voor mij een duidelijk moment van faalangst.

Van de havo naar het HBO

De faalangst begon overigens al tijdens mijn havo-eindexamens in 2017. Tot daarvoor had ik nooit erge last van faalangst. Je had immers zoveel toetsen om je gemiddelde op te krikken dat ik er niet echt mee bezig was. Maar met je eindexamens heb je eigenlijk één kans om alles in één keer te halen. Hoewel ik zonder veel problemen in een keer mijn diploma haalde, had de stress van de druk die ik op mezelf had gelegd om het te moeten halen, een grote impact op mijn mentale gezondheid.

In de zomer en tijdens het begin van mijn studie, had ik er eigenlijk niet veel last meer van. Ik werd zo meegetrokken in het studentenleven en alles was nieuw en leuk. Maar op een geven moment nader je het einde van het jaar en wordt het duidelijk dat je je bindend studieadvies (BSA), wat vier jaar geleden nog 50 van de 60 studiepunten was in het eerste jaar, moet halen anders moet je stoppen met de studie. Dat zorgde voor een enorme druk, want in tegenstelling tot op de middelbare school, zou ‘falen’ nu wel echte consequenties hebben. Ik zou niet alleen tweeduizend euro hebben ‘weggegooid’, maar ik zou ook moeten stoppen met een studie waar ik dol op was.

Dit ging eigenlijk zo vier jaar lang door. In het tweede jaar met het tentamen, dat ik moest halen anders kon ik niet door naar de bovenbouw en mocht ik niet mijn minor gaan volgen in Manchester. Dan kom je vervolgens in de bovenbouw en draait alles om genoeg studiepunten halen om aan het einde te mogen afstuderen. Ondanks dat ik alles vrij soepel heb gehaald de afgelopen drieënhalf jaar op het HBO, was de faalangst tien keer zo erg aanwezig tijdens mijn afstuderen. Twintig weken lang ben je bezig met onderzoeken en producties maken in de hoop dat het goed genoeg is. Maar voor mij is nooit iets goed genoeg en zitten er altijd nog ‘maaren’ aan die ervoor zouden kunnen zorgen dat ik ga falen. Dat klinkt heel vermoeiend, en dat is het ook.

Vermijdingsgedrag 

Gevolgen van het hebben van faalangst zijn bijvoorbeeld vermijdingsgedrag, stelt Dijkstra. ‘Dat betekent dat je zo bang bent om te falen dat je probeert toetsen of moeilijke presentaties te vermijden.’ Ja, daar ben ik wel schuldig aan. Sommige dingen schuif ik zo ver voor mij uit, omdat ik zo bang ben dat ik het niet kan. Uiteindelijk moet ik dan wel omdat er een naderende deadline is, maar wellicht is dat juist de reden waarom ik niet kan werken zonder druk. Omdat ik niet durf te beginnen, totdat ik geen keuze meer heb.

Andere gevolgen kunnen zijn passieve faalangst, waarbij je er zo van overtuigd bent dat je iets toch niet zal kunnen dat je het erbij laat zitten. ‘En dan is er ook actieve faalangst, waarbij je bijvoorbeeld tot diep in de nacht blijft oefenen, schrijven en verbeteren net zolang tot je het gevoel hebt dat je het denkt te kunnen. In de praktijk blijkt dit heel lastig, want het is voor velen nooit goed genoeg. Hoeveel energie er ook in is gestoken, de faalangst blijft er hoe dan ook’, legt Dijkstra uit.

Passieve faalangst heb ik nooit gehad, maar actieve faalangst wel. Als ik een deadline heb op een vrijdagmiddag, dan is het vaak een week ervoor al klaar, maar ik blijf die zeven dagen lang tot een paar minuten voor de deadline mijn essay of geschreven stuk doorlezen. Wat Dijkstra beschrijft in een paar zinnen zijn de dingen waar ik elke dag het meeste tegenaanloop. En ook al check ik het tientallen keren, het blijft niet ‘goed genoeg’. Ik kan het niet loslaten totdat het is ingeleverd en ik er niets meer aan kan doen.

Haalbare doelen 

Hoewel mijn faalangst niet iets is waar ik elke minuut van de dag mee bezig ben, zorgt het wel voor heel veel stress. Zeker nu ik bijna klaar ben met afstuderen en gewoon niet overtuigd ben dat wat ik heb gemaakt, goed genoeg is. Ik vroeg Dijkstra voor een aantal goede manieren om met de faalangst om te gaan:

• Aangezien faalangst met gedachten begint, werkt het het beste om met je gedachten aan de slag te gaan. Dat lukt meestal nog beter om dat samen met iemand te doen, omdat we in ons eentje geneigd zijn in hetzelfde kringetje te blijven denken. De negatieve gedachten die we hebben, kun je door regelmatig oefenen om proberen te zetten in positieve gedachten. Bij kinderen schrijf ik ze vaak letterlijk in rood (negatieve gedachten) en groen (positieve gedachten). Maar ook bij jongeren en volwassenen kan het helpen om het duidelijk te visualiseren.
• Vraag je af of je negatieve gedachte wel klopt. Meestal is dat niet! Zoals Muhammed Ali al zei: ‘Onmogelijk is geen feit, maar een mening.’ De meeste dingen die we denken, kloppen namelijk helemaal niet.
• Zet het woord ‘nog’ erbij. Voorbeeld: ‘Ik kan het niet’ wordt: ‘Ik kan het nog niet.’ Daarmee geef je jezelf de kans om te groeien en ontwikkelen.
• Stel je eigen eisen en verwachtingen bij door haalbare doelen te stellen. Wees lief voor jezelf hierbij. Het hoeft niet perfect.
• Werk aan je zelfvertrouwen (bijvoorbeeld door in een dagboekje te schrijven wat er goed is gegaan elke dag, je niet meer te vergelijken met anderen, door je positieve eigenschappen op te schrijven en daar regelmatig naar te kijken)
• Zoek professionele hulp. Soms is dat gewoon nodig en niets om je voor te schamen.

Tot nu toe had ik niet echt een manier om ermee om te gaan, maar de tips van Dijkstra ga ik zeker meenemen. En is faalangst iets waar je van af kan komen? Dijkstra gelooft van wel: ‘Om van faalangst af te komen, kost tijd en moeite, maar ik geloof wel dat het kan. Toch kan het ook jaren goed gaan en dan opeens weer getriggerd worden. De meeste mensen hebben er wel wat hulp van buitenaf bij nodig. Dit kan een goede vriend of vriendin zijn of een professional.’ (Foto: Pexels/Ron Lach)