Wat betekent tonische immobiliteit en hoe werkt het bij dieren en mensen?

Tonische immobiliteit, vaak ook wel "tonische onbeweeglijkheid" of "speel-dood-reactie" genoemd, is een natuurlijke reactie die bij sommige dieren voorkomt wanneer ze worden geconfronteerd met een directe bedreiging. Het is een tijdelijke staat van verlamming of onbeweeglijkheid. Deze respons kan bij roofdieren verwarring veroorzaken of de indruk wekken dat het prooidier dood is, wat het roofdier kan ontmoedigen om verder te jagen.

Bijvoorbeeld, sommige vogels en haaien kunnen in een staat van tonische immobiliteit raken als ze op een bepaalde manier worden vastgehouden of gestimuleerd. Bij haaien gebeurt dit soms wanneer ze worden omgedraaid op hun rug.

Er is ook enige interesse in het fenomeen bij mensen, vooral in de context van trauma. Sommige onderzoekers suggereren dat mensen onder extreme stress of tijdens een traumatische gebeurtenis een soortgelijke verlamming kunnen ervaren.

Het is belangrijk om op te merken dat tonische immobiliteit bij dieren en mensen vaak een onvrijwillige reactie is en niet noodzakelijkerwijs een bewuste keuze om "dood te spelen". Het is een complex neurobiologisch mechanisme dat evolutie heeft gevormd als een overlevingsstrategie in bepaalde situaties.

Levine over tonische immobiliteit

In het kader van tonische immobiliteit en trauma stelt Peter Levine dat mensen, net als dieren, een aangeboren vermogen hebben om te bevriezen (onbeweeglijk worden) als reactie op een dreigende situatie, vooral wanneer ontsnappen of vechten geen optie zijn. Deze reactie kan worden gezien als een overlevingsmechanisme. Het 'bevriezen' kan in sommige gevallen echter problematisch worden als het lichaam niet de kans krijgt om deze energie te ontladen na het traumatische gebeuren.

Levine benadrukt dat wanneer een dier uit deze bevroren staat komt, het vaak trilt of schudt om de opgebouwde stress of energie te ontladen. Mensen hebben ook dit vermogen, maar culturele of sociale normen kunnen ons ontmoedigen om deze natuurlijke reacties te laten plaatsvinden. Als gevolg hiervan kan de energie van het trauma vast komen te zitten in het lichaam, wat kan leiden tot symptomen van posttraumatische stressstoornis (PTSS) en andere gerelateerde aandoeningen.

Somatic Experiencing

Levine's werk stelt voor dat het helpen van mensen om deze vastzittende energie te ontladen – door middel van lichamelijke bewustwording, beweging en andere therapeutische technieken – kan helpen bij het verlichten en genezen van trauma. Hij heeft hiervoor het programma Somatic Experiencing ontwikkeld. Voor deze methoden zijn ook psychosomatische therapeuten in Nederland actief.