Psychotherapie: Wat is het verschil tussen overdracht en tegenoverdracht?
| door Sjoerd Valkering
"Overdracht" en "tegenoverdracht" zijn termen die voornamelijk worden gebruikt in de context van psychoanalyse en psychotherapie. Ze verwijzen naar de emotionele reacties en dynamieken die kunnen ontstaan tussen cliënt (of patiënt) en therapeut tijdens de therapeutische relatie.
Sigmund Freud introduceerde het begrip overdracht toen hij bemerkte dat cliënten hem vaak zagen als een figuur uit hun verleden, zoals een strenge vader of een liefhebbende vader, gebaseerd op hun eigen ervaringen. Oorspronkelijk beschouwde Freud overdracht als een belemmering voor de therapie, maar hij realiseerde zich al snel de therapeutische waarde ervan. Hij begon overdrachtsgevoelens actief te gebruiken en analyseren in de behandeling om dieper inzicht te krijgen in de onderliggende problemen van zijn cliënten.
Een voorbeeld van overdracht in therapie is wanneer een cliënt boos wordt op de therapeut omdat hij voelt dat deze niet genoeg voor hem doet, wat kan leiden tot het overwegen van het beëindigen van de therapie. De therapeutische analyse zou zich dan richten op de vraag of de cliënt zich in andere situaties ook zo voelt en of woede een terugkerend middel is om zijn zin te krijgen.
Overdracht (Overdrachtsreacties):Dit verwijst naar de gevoelens, verwachtingen, fantasieën en reacties van de cliënt ten opzichte van de therapeut die eigenlijk stammen uit vroegere relaties in het leven van de cliënt. Met andere woorden, de cliënt projecteert onbewust gevoelens of verwachtingen van belangrijke personen uit zijn of haar verleden (zoals ouders) op de therapeut.Bijvoorbeeld: Als iemand in zijn kindertijd is verwaarloosd door een ouder, kan hij/zij onbewust gevoelens van verwaarlozing ervaren in de therapeutische relatie, zelfs als de therapeut ondersteunend en aanwezig is.
Dit verwijst naar de gevoelens, verwachtingen, fantasieën en reacties van de cliënt ten opzichte van de therapeut die eigenlijk stammen uit vroegere relaties in het leven van de cliënt. Met andere woorden, de cliënt projecteert onbewust gevoelens of verwachtingen van belangrijke personen uit zijn of haar verleden (zoals ouders) op de therapeut.
Bijvoorbeeld: Als iemand in zijn kindertijd is verwaarloosd door een ouder, kan hij/zij onbewust gevoelens van verwaarlozing ervaren in de therapeutische relatie, zelfs als de therapeut ondersteunend en aanwezig is.
Tegenoverdracht (Tegenoverdrachtsreacties):Dit gaat over de emotionele reacties van de therapeut op de cliënt, vooral die reacties die worden beïnvloed door de eigen onopgeloste conflicten of vroegere ervaringen van de therapeut. Tegenoverdracht kan ontstaan wanneer een therapeut bijvoorbeeld onbewust reageert op de overdrachtsreacties van een cliënt.Bijvoorbeeld: Als een cliënt de therapeut consistent bekritiseert en dit activeert onopgeloste gevoelens van onzekerheid of afwijzing uit de jeugd van de therapeut, kan de therapeut defensief, geïrriteerd of teruggetrokken reageren, wat een vorm van tegenoverdracht is.
Dit gaat over de emotionele reacties van de therapeut op de cliënt, vooral die reacties die worden beïnvloed door de eigen onopgeloste conflicten of vroegere ervaringen van de therapeut. Tegenoverdracht kan ontstaan wanneer een therapeut bijvoorbeeld onbewust reageert op de overdrachtsreacties van een cliënt.
Bijvoorbeeld: Als een cliënt de therapeut consistent bekritiseert en dit activeert onopgeloste gevoelens van onzekerheid of afwijzing uit de jeugd van de therapeut, kan de therapeut defensief, geïrriteerd of teruggetrokken reageren, wat een vorm van tegenoverdracht is.
Het is essentieel voor therapeuten om zich bewust te zijn van en te reflecteren op zowel overdracht als tegenoverdracht. Zelfinzicht en regelmatige supervisie zijn belangrijke aspecten om deze dynamieken te herkennen en te beheren, zodat ze het therapeutische proces niet negatief beïnvloeden. In sommige gevallen kan het bespreken van deze dynamieken in de therapeutische relatie zelfs therapeutisch waardevol zijn voor de cliënt.